Nieuwsberichten

Iliade Colloquium 2025: Nadenken over het werk van morgen

Het twaalfde colloquium van het Iliade Instituut vindt plaats op zaterdag 5 april 2025 in Parijs met als thema Nadenken over het werk van morgen: Identiteit. Gemeenschap. Macht.
 
Globalisering en financialisering, desïndustrialisering en tertiarisering, digitalisering en dematerialisering, outsourcing en casualisering, robotisering... In een tijdsbestek van enkele decennia heeft arbeid diepgaande veranderingen ondergaan, die spanning, ontgoocheling en bezorgdheid teweegbrengen, waardoor we ons afvragen welke plaats werk inneemt in ons leven en onze samenleving. Arbeid bevindt zich in een crisis. We moeten het dus “heroverwegen”, maar we moeten ook nieuwe manieren bedenken om het “opnieuw zin te geven”, in de context van de nieuwe lotsgemeenschap die Europa voor zichzelf moet smeden.
 
Grieken en Romeinen maakten een onderscheid tussen vervreemdend werk (ponos, arbeid) en de eigenlijke creatieve activiteit (ergon en poiesis, opus), nauw verbonden met de logos. Het eerste was ongeschikt voor de vrije man en burger, die in plaats daarvan otium moest leren cultiveren, de tijdruimte gewijd aan studie, vrije tijd en meditatie, buiten negotium, het domein van productie en commerciële winst.
 
De middeleeuwse samenleving was verdeeld in drie orden, geërfd van een oude Indo-Europese structuur: de laboratores (arbeiders) moesten productief zijn om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien, terwijl het hanteren van de twee zwaarden, geestelijk en wereldlijk, toeviel aan de oratores (priesters) en de bellatores (krijgers). Het uitoefenen van een beroep, door de Kerk gezien als een middel tot verlossing en heiliging, had een sterk gemeenschappelijke dimensie, binnen het kader van dorpsgemeenschappen, gilden en corporaties, waar het ideaal van “goed uitgevoerd werk” de boventoon voerde.
 
In het kielzog van de protestantse Reformatie, gevolgd door de Engelse liberale theorieën van de Verlichting en de marxistische theorieën van de daaropvolgende eeuw, kreeg een nieuwe opvatting van arbeid, hoofdzakelijk utilitair en mercantiel – een diepe breuk met oude en middeleeuwse opvattingen – geleidelijk voet aan de grond in het Westen.
 
Het concept van arbeid, gereduceerd tot zijn strikt materiële dimensie, deed zijn intrede met de opkomst van het industriële kapitalisme en was een uitvinding van de moderniteit. Als concept dat onlosmakelijk verbonden is met het streven naar productiviteit en dat uitsluitend wordt beheerst door economische rationaliteit, werd arbeid een bepalende “waarde” binnen de samenleving als geheel. In de twintigste eeuw leidden de opkomst van de mechanisatie en het tijdperk van de massa tot de “totale mobilisatie” van de productiekrachten, zodat de hele menselijke activiteit volledig kwantificeerbaar werd en de mens zelf een radertje in het wiel van globale technische en economische processen.
 
Niets leek deze ontwikkeling te kunnen stoppen. Toch lijkt het erop dat arbeid een waarde is die nu in de hele hedendaagse westerse wereld ter discussie wordt gesteld. Is dit het einde van een cyclus?
 
Terwijl het tempo van de technologische revoluties versnelt, ondergaat arbeid radicale veranderingen, die al lang bestaande trends versterken: een gevoel van verlies van betekenis in je baan, een verslaving aan zinloze vrijetijdsbesteding, het verdwijnen van de gemeenschapsdimensie, de uitbreiding van de virtuele wereld, de vernietiging van banen en de transformatie van de werknemer in een inwisselbaar onderdeel van de “managementmachine”.
 
Bovendien, in een tijd waarin de concurrentie tussen de grootmachten toeneemt en de doodsklok luidt over de illusies van “gelukkige globalisering”, plaatsen de keuzes die onze leiders de afgelopen decennia hebben gemaakt de volkeren en naties van Europa in een zorgwekkende kwetsbare positie: Verlies van energie- en technologische soevereiniteit, de-industrialisatie en buitensporige tertiarisatie, een beroep op laaggeschoolde, goedkope arbeidskrachten van buiten Europa, een waar reserveleger voor kapitaal, ontworpen om zowel de luiheid van consumenten als de commerciële hebzucht van particuliere belangengroepen te bevredigen, terwijl regeringen afbrokkelen onder het gewicht van de schulden.

Deze neergang is waarschijnlijk niet onvermijdelijk, tenzij de Europeanen hun lot weer in eigen handen nemen en laten zien dat ze in staat zijn om over de arbeid van morgen na te denken in termen van identiteit, gemeenschap en soevereiniteit: door gebruik te maken van de duurzame waarden van hun beschaving, maar ook door vindingrijkheid te tonen, zullen ze in staat zijn om hun productieve activiteiten weer zin en efficiëntie te geven en arbeid weer te zien als een weg naar uitmuntendheid en een instrument van macht. Het verwerven van strategische autonomie voor het Europese continent is de eerste essentiële stap in deze vernieuwing. Het vereist bij uitstek politieke beslissingen, niet uitsluitend kortzichtige financiële overwegingen.

Maar het veronderstelt ook een echt intellectueel en moreel herstel, waarin de spirituele en esthetische dimensies ook een sleutelrol zullen spelen: om arbeid weer zin te geven is het belangrijk om de strikt materialistische, individualistische en utilitaire visie op menselijke activiteit te overstijgen en deze in het perspectief van een gemeenschappelijke historische bestemming te plaatsen.

Afgezien van deze overwegingen moeten Europeanen ook de controle over hun tijd terugkrijgen, om een consumentistische benadering van vrije tijd te vervangen door een voorkeur voor otium, vrije tijd die de ziel en de geest verheft. Dit is precies een van de vooruitzichten die de technologische ontwikkeling biedt, op voorwaarde dat de beheersing van deze laatste wordt veroverd door een nieuwe inventieve elite, waarvan de visie op de wereld in staat zal zijn om gevoel voor proportie te combineren met wil tot macht.Dit zijn de wegen die het Iliade Instituut wil verkennen in het kader van zijn twaalfde conferentie en het tweede nummer van de Pôle Études, dat ter gelegenheid hiervan zal worden gepubliceerd.
 
Praktische informatie: XIIde conferentie van het Iliade Instituut - Nadenken over het werk van morgen: Identiteit. Gemeenschap. Macht.
Zaterdag 5 april 2025 van 10:00 tot 19:00
Maison de la Chimie,
28 rue Saint-Dominique
75007 Parijs